İlaçsız Tüp Bebek
İlaç kullanılmadan, kadının doğal siklusunun takip edilmesiyle yapılan tüp bebek tedavisinin yeni bir uygulama olduğunu söyleyemeyiz; çünkü canlı doğumla sonuçlanan ilk tüp bebek gebeliği 1978 yılında ilaç kullanılmadan, kendiliğinden gelişen bir yumurtanın elde edilmesiyle gerçekleşmişti.
Geçen yıllar içinde yüksek dozların kullanıldığı ve çok sayıda yumurta geliştirilen agresif tedaviler ön plana çıktı. Son yıllarda bir yandan hasta dostu olarak ifade edilen ve düşük dozlu ilaçlarla yapılan tüp bebek tedavilerine ilgi artarken, bir yandan da doğal siklus yeniden hatırlandı.
İlaçsız tüp bebek tedavisini anlayabilmek için kadının doğal siklusunda olan gelişmelere kısaca gözatmamız uygun olacak:
Sağlıklı yumurtalıklara sahip olan bir kadında her ay ortalama 1000 primordial folikül büyümeye başlar, ancak bu foliküllerin büyük bölümü antral folikül haline gelmeden atreziye uğrar ve kaybolur.
Her ay bu hazırlığı yapan antral foliküllerin sayısı kadın yaşına göre değişkenlik göstermekle beraber ortalama olarak her yumurtalık için 10 civarındadır. Bunlardan sadece bir tanesi dominant hale gelir.
Dominant folikülde üretilen östrojen hormonu giderek artarak yumurtanın çatlamasından hemen önce kandaki seviyesi 200 pg/ml’nin üzerine çıkar. Siklusun ortasında gerçekleşen bu durum beyinden salgılanan FSH ve LH adlı hormonların yükselmesine yol açar. Özellikle LH hormonundaki artış çok daha yüksek olup, 2-3 gün içinde en üst değerlerine ulaşır.
Bu durumda artık yumurtanın olgunlaşması tamamlanır ve folikülün çatlaması ile olgun yumurta serbestleşir (ovulasyon).
Ovulasyon LH hormonunda yükselme başladıktan 34-36 saat sonra gerçekleşmektedir.
Açıklama
Primordial folikül: Folikülün ilk oluşumundaki yalın hali olup, yumurta ile çevresindeki bir grup hücre için kullanılır.
İlaçsız tüp bebek tedavisinde doğal folikül gelişimi ultrasonografi ve kan yoluyla yapılan hormon tetkikleri ile yakından izlenir. LH hormonunda yükselme sözkonusu değilse, yumurtanın olgunlaşması için HCG adlı yumurta çatlatma iğnesi (Ovitrelle, Pregnyl, Choragon) verilir ve 31-36 saat sonra yumurta toplama işlemi (OPU) planlanır. Kadından alınan yumurta mikroenjeksiyon işlemi yapılarak eşinin spermiyle biraraya getirilir. Döllenen yumurta ise laboratuarda takip edilerek gelişen embriyo genellikle 2. veya 3. gün kadının rahimine yerleştirilir.
İlaçsız tüp bebek tedavisinin avantajları
- *Hormonal tedavi gerekmez, yumurta vücudun kendi ürettiği hormonlarla gelişir.
- *Tedavi süreci hasta açısından stresli değildir.
- *Maliyeti diğer tüp bebek tedavilerine göre daha uygundur.
- *Fizyolojik östrojen düzeyleri sağlar, bu da endometriumu olumlu etkileyerek embriyonun tutunmasını kolaylaştırabilir.
- *OHSS (yumurtalıkların kullanılan ilaçlara bağlı aşırı uyarılma sendromu) riski yoktur.
- *Çoğul gebelik riski yoktur.
- *Bebek sağlığı açısından da daha sağlıklı bir tedavi şekli olduğu söylenebilir.
İlaçsız tüp bebek tedavisinin dezavantajları
- *Yumurtanın gelişmesi ve çatlaması tümüyle vücudun kendi hormonları tarafından kontrol edilmektedir. Bu nedenle doğal siklusda tüm dikkat ve özene rağmen yumurtanın zamanında hem çatlamadan, hem de olgun olarak alınması oldukça güçtür. Prematür LH yükselmesi ve yumurtanın erken çatlaması nedeniyle iptal oranları yüksektir.
- *Folikülden yumurta alınamaması veya olgun yumurta elde edilememesi veya yumurtanın döllenmemesi
Kısaca bu tedavide yumurtanın alınmasından embriyo transferine kadar geçen her aşamada iptaller olabilir.
- *Standart tüp bebek tedavilerine göre başarı oranları düşüktür. Bu da tedavinin yaygın kullanımını azaltmaktadır. Embriyo transferi yapılabilen kadınlarda gebelik oranları %15’den azdır.
- *Başarıya ulaşmak için birkaç siklus yapılması gerekebilir.
Açıklama:
Prematür LH yükselmesi: Planlanan zamandan önce LH hormonundaki yükselme
Modifiye naturel siklus nedir?
Prematür LH yükselmesini ve yumurtanın erken çatlamasını önlemek amacıyla kadının doğal siklusu izlenirken, geç foliküler fazda GnRH antagonist (Cetrotide, Orgalutran) adlı ilaçların kullanılması söz konusudur. Bu arada folikül gelişimini desteklemek için de tedaviye genellkle 150 IU dozunda gonadotropinler* eklenir.
Bu şekildeki önlemlere rağmen hastaların ancak 2/3’ünde yumurta elde edilmektedir. Yapılan bir çalışmada yumurtaların erken çatlamasını önlemek için tedaviye NSAİ** eklendiğinde, OPU’da oosit eldesi %73 olarak bildirilmiştir.
Açıklama:
*Gonadotropin : FSH ve LH adlı, beyinde hipofiz bezi tarafından salgılanan ve yumurtalıkların işlevini düzenleyen hormonlar.
Tüp bebek tedavisinde yumurtalıkları uyararak yeterli sayıda oosit geliştirmek için sık olarak kullanılırlar. İğne şeklinde ciltaltına veya kalçadan uygulanır. (Gonal-F, Puregon, Menogon, Merional, Menopur, Luveris)
**NSAİ: Steroid içermeyen, iltihap giderici ağrı kesiciler
İlaçsız tüp bebek tedavisi hangi hastalarda kullanılabilir?
- *Daha önce uygulanan tüp bebek tedavi seçeneklerine yeterli yanıt alınamadığı için siklusları iptal olan, over rezervi azalmış kadınlar
- *Ardışık tedavilerde kötü embriyo kalitesi
- *İlaç kullanmak istemeyen kadınlar
- *İleri yaştaki kadınlar
Doğal siklusda yapılacak tedavinin başarı şansı oldukça düşük olmasına rağmen, tedaviye devam etmek isteyen çiftlerde ayrıntılı bilgilendirme yapılarak uygulanabilir.