‘Süt hormonu’ olarak bilinen Prolaktin beynimizin alt kısmında yer alan hipofiz bezi tarafından salgılanan protein yapısında bir hormondur.

Prolaktinin etki gösterdiği en önemli organ memedir. Gebelik süresince meme dokusunun büyüme ve gelişmesini sağlar, doğumdan hemen sonra da süt üretimini uyarır.

Gebelikte mevcut olan yüksek östrojen ve progesteron hormonlarının doğumdan sonra hızla azalmasıyla birlikte prolaktin emzirme sürecini başlatmaktadır. Kısaca bebeğin anne sütüyle buluşmasında başrolde olan hormondur.

 

Prolaktinin normal değeri kaç olmalı?

Prolaktin vücudumuzda belli bir ritm ile salgılanır.

Kanda normal açlık değeri 25 ng/ml’den düşüktür. Kandaki bu değerler dopamin adlı beyinden salgılanan önemli bir hormon tarafından kontrol altında tutulur.

Prolaktin testi yapılacağı zaman sabah kalktıktan en az 2 saat sonra ve aç karna kan alınması uygun olacaktır.

 

Emzirirken hamile kalınabilir mi?

Emzirme süresince yüksek prolaktin değerleri beyinden salgılanan bazı hormonları baskılayarak yeni bir yumurtanın gelişmesi ve çatlamasını (ovulasyon) engeller ve kadınlarda doğal korunma etkisi yapabilir; ancak yine de bazen adetler başlamadan ovulasyon olabilmektedir. Bu nedenle kadınların emzirme döneminde de farkına varmadan tekrar gebe kalabilme ihtimali az da olsa mevcuttur.

Kanda prolaktin hormonunun yükselmesine hiperprolaktinemi adı verilir.

 

Hiperprolaktinemiye yol açan doğal nedenler hangileridir?

-Gebelik
-Emzirme
-Uyku
-Cinsel ilişki
-Stres
-Egzersiz
-Göğüs duvarında irritasyon (cerrahi nedbe, sıkı sütyen kullanılması gibi)
-Meme başının uyarılması

 

Hiperprolaktinemiye yol açan diğer nedenler nelerdir?

-Hipotiroidi

-Polikistik over sendromu (PKOS)

-Bazı ilaçlar:

• Psikiatri hastalarında kullanılan antipsikotik ilaçlar
• Depresyon tedavisi için verilen antidepresan ilaçlar
• Östrojen
• Antiandrojen ilaçlar
• Hipertansiyon tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar

 

-Hipofiz bezinden kaynaklanan tümörler (en sık prolaktinoma)

-Böbrek yetmezliği

-Siroz

-Hipotalamus- hipofiz yolunda oluşan sorunlar: Tümörler, radyasyon, travma gibi.

 

Açıklanamayan prolaktin yüksekliği

Bazen herhangi bir neden olmaksızın da prolaktin düzeylerinde hafif yükselme saptanabilmektedir. Bu durum herhangi bir şikayete yol açmaz. Hastaların neredeyse üçte birinde görülen bu durum ‘açıklanamayan prolaktin yüksekliği’ olarak adlandırılmaktadır.

 

Makroprolaktinemi nedir? Gebe kalmayı etkiler mi?

Makroprolaktinemi olarak tanımlanan durum da açıklanamayan prolaktin yüksekliği tanımı içinde yer alır. Dolaşımda bulunan büyük moleküllü ve düşük aktiviteye sahip makroprolaktinler hormon değerlerinde yükselmeye neden olmaktadır, ancak herhangi bir şikayete yol açmaz. Bu durumda olan hasta yüksek prolaktin değerlerine rağmen hamile kalabilir. Klinik önemi olmayan makroprolaktinemi tedavi veya takip gerektirmez.

 

 Hiperprolaktinemi ne gibi şikayetlere yol açar?

1. Adet düzensizlikleri veya adet görememe.
2. Göğüsten süt gelmesi (galaktore)
3. Çocuk sahibi olamama (kısırlık)
4. Cinsel istekte azalma
5. Kemik erimesine (osteoporoz) bağlı bulgular

 

Hiperprolaktinemide yaklaşım

Kadında hiperprolaktinemi saptandığında prolaktin değerlerinde yükselmeye yol açabilecek nedenler tespit edilmeli ve uygun şekilde tedavileri sağlanmalıdır:

• Tiroid fonksiyonları incelenmeli ve hipotiroidi mevcutsa yani tiroid bezi az çalışıyorsa tedavisi yapılmalıdır.
• Polikistik over sendromu (PKOS) varlığında bu sendroma bağlı şikayetlerin tedavisi planlanır, çocuk isteği varsa çifte uygun yardımcı üreme yöntemleri uygulanabilir. PKOS’da % 30 oranında prolaktin değerleri de yüksek olabilmektedir; hafif veya orta düzeyde olan bu yükseklik ilaç tedavisi ile normal sınırlara iner.
• Hastanın öyküsü alınırken ilaç kullanıp kullanmadığı sorgulanmalıdır. Prolaktini yükselten ilaç kullanımı tespit edilirse, mümkünse ilacın kesilmesi veya başka bir ilaçla değiştirilmesi değerlendirilir.
• Hipofizde tümör (adenom)/ Prolaktinoma: Prolaktinoma olarak da adlandırılan prolaktin üreten adenomlar en sık rastlanan hipofiz bezi tümörleridir. Bu tümörler iyi huyludur. Erişkin kişilerde %5-10 oranında ‘sessiz’ yani hiçbir belirti vermeyen prolaktinoma olduğu bildirilmektedir. Tanı bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MR) ile konur. Genellikle prolaktin düzeyi ve tümör büyüklüğü arasında bir ilişki vardır. Prolaktinoma tedavisi medikaldir, yani ağız yoluyla verilen dopamin agonisti ilaçlar uygulanır. Tedavi ile hormon salınımı giderek azalır, adetler yeniden düzenli olmaya başlar ve gebelik oluşabilir.
  

  *Mikroadenom

  10 mm’den küçük olanlar mikroadenom olarak adlandırılır. Prolaktin değerlerinde genellikle orta düzeyde yükselmeye yol açar.

  Mikroadenomların önemli bölümü büyüme göstermez. Şikayeti olmayan hastalarda ilaç tedavisi verilmeyebilir, ancak tümörün boyutları belli aralıklarla takip edilmelidir.

  Uzun dönemde makroadenoma dönüşme ihtimalleri çok düşüktür ve %30’unda hiperprolaktinemi kendiliğinden kaybolur.

  *Makroadenom

  Tümör boyutu 10 mm’ nin üzerindeyse makroadenom adını alır. Makroadenomda prolaktin seviyeleri genellikle 200 ng/ml ve üzeridir, mutlaka tedavi edilmeleri gerekir. Bu tümörler büyüyerek nadir de olsa tüm hipofizi kaplayarak hipofiz bezinde yetersizliğe yol açabilir (hipopituitarizm) veya başağrısı veya görme sorunları gibi beyinde bası bulguları oluşturabilir.

   

Hiperprolaktinemi tedavisinde medikal tedavi- Hangi ilaçları kullanıyoruz?

Hiperprolaktinemide ilk tercih her zaman ilaç tedavisidir, çünkü tedaviye hızla cevap alınabilir ve tam iyileşme sağlanma olasılığı yüksektir.

Prolaktin hormonunu normal değerlere düşürmek için dopamin agonisti ilaçlar kullanıyoruz:

*Bromokriptin

Günlük dozlar şeklinde kullanılır. Bulantı, başağrısı ve başdönmesi gibi şikayetlere neden olabilir. Tedaviye hastanın tolare edebileceği en düşük dozla başlanır.

*Kabergolin

Yan etkisi daha azdır, haftada 2 kez kullanılır. Bu avantajları nedeniyle daha çok tercih edilmektedir.

Bu ilaçların kullanılmasıyla birlikte hastanın şikayetleri geriler. Adetleri tekrar eski düzenine dönen kadınlarda kısırlık sorunu ortadan kalkar ve gebelik meydana gelebilir.

 

Hiperprolaktinemi Tedavisinde Cerrahi Tedavi

İlaç tedavisine cevap alınamayan durumlarda nadiren cerrahi tedavi gerekebilir:

-İlaç tedavisine rağmen makroadenom küçülmezse veya büyürse; beyin içi bası bulgularına neden olursa

-Psikoz nedeniyle antipsikotik ilaç kullanan hastanın psikiatrik şikayetlerinde kötüleşme olursa

-Hasta hiperprolaktinemi tedavisinde verilen ilaçların yan etkilerini tolare edemezse cerrahi tedavi uygulanır.

 

Hipofiz tümörleri ve gebelik

Hipofizde tümör mevcutken kadında gebelik oluşabilir. Takipler endokrin uzmanı ile birlikte yapılır. Hastanın durumuna göre tedavi düzenlenir. Bazen gebelik ve emzirme süresince hiç ilaç kullanmadan sadece takip yeterli olabilmektedir. Tedavi gerekirse hem bromokriptin, hem de kabergolin gebelik süresince güvenle kullanılan ilaçlardır.

Gebelik sırasında tümörün büyüme riski oldukça düşüktür, bazen makroadenomlarda olabilir. Başağrısı veya görme sorunları gibi beyinde bası bulguları gelişirse acil olarak cerrahi tedavi gerekebilir, ancak bu duruma  nadir rastlanmaktadır.